حکمت های ده گانه لقمان در قرآن

خداوند در میان حکمت‏های لقمان ، بخشی از حکمت‏های او به فرزندش که ده فراز است ، در قرآن در ضمن پنج آیه در سوره لقمان (آیات 13، 16، 17، 18 و 19) می‏آورد که بیانگر ده نصیحت بزرگ و مفهوم عمیق انسان سازی است، و آن ده فراز عبارتند از:

1ـ توحید ، 2ـ معاد ، 3 ـ نماز ، 4ـ امر به معروف ، 5ـ نهی از منکر ، 6 ـ صبر و استقامت ، 7 ـ تواضع ، 8ـ دوری از خودخواهی ، 9ـ اعتدال در راه رفتن ، 10ـ اعتدال در صدا و سخن گفتن (که مجموعه‏ای از حکمت نظری و عملی ، اعتقادی ، عبادی ، اجتماعی ، سیاسی ، تقویتی، اخلاقی است)

انشالله  که از حکمت‏های راستین و ژرف و سازنده آن حکیم بزرگ الهی بهره‏مند شویم و روزی برسد که در وجود خدا غرق شویم و جز او عشق دیگری نبینیم.

و با امید آنکه همه ما  در این دنیا و آخرت سعادتمند شویم و شرمنده روی خدا و پیامبرمان و ائمه و بزرگان دین نباشیم.

آشکار شدن حکمت از زبان لقمان

روایت شده پیامبر اسلام(ص) فرمود: روزی لقمان(ع) در بستر آرمیده، برای استراحت خوابیده بود، ناگهان ندایی شنید که به او چنین گفت: «ای لقمان! اگر می‏خواهی خداوند تو را خلیفه خود در زمین کند، در میان مردم به حق قضاوت کن.»

لقمان در پاسخ عرض کرد: «اگر پروردگارم مرا مخیّر کند، تن به این آزمون بزرگ (قضاوت) نمی‏دهم، ولی اگر فرمان دهد، فرمانش را به جان می‏پذیرم، زیرا می‏دانم اگر چنین مسؤولیتی بر دوش من نهد، قطعا مرا کمک می‏کند، و از لغزش‏ها نگه می‏دارد.» فرشتگان در حالی که لقمان آنها را نمی‏دیدند از لقمان پرسیدند: «چرا قضاوت را نمی‏پذیری؟»
لقمان پاسخ داد: «قضاوت در میان مردم سخت‏ترین منزلگاه، و مهم‏ترین مراحل است، و امواج ظلم و ستم و لغزش از هر سو متوجه آن است، اگر خداوند انسان را حفظ کند، انسان شایسته نجات است، وگرنه، لغزش موجب انحراف انسان از بهشت خواهد شد، هر گاه کسی در دنیا سر به زیر و در آخرت سربلند باشد، بهتر از عکس آن است و کسی که دنیا را بر آخرت برگزیند به دنیا نخواهد رسید، و آخرت را نیز از دست خواهد داد.»
فرشتگان از منطق قوی و حکیمانه و شیوای لقمان شگفت زده شدند. لقمان پس از این سخن در خواب فرو رفت، خداوند نور حکمت را در دل لقمان افکند، هنگامی که بیدار شد، زبان به حکمت گشود، تا آن جا که حضرت داودِ پیامبر را، در راستای حل مشکلات، یاری می‏کرد، داود(ع) به او می‏فرمود: «طوبی لَکَ یا لُقمانُ اُعْطیتَ الحِکْمةَ؛ خوشا به حال تو ای لقمان که حکمت به تو عنایت شده است.»

جوادی آملی، سیره پیامبران در قرآن، ص234.

نکات آموزنده سوره لقمان

سوره لقمان نکات آموزنده فراوانی را در بر دارد که مهمترین آن‌ها عبارتند از:

1. اشاره به حروف مقطعه و رمزی‌.

2. اشاره به عظمت و اهمیت قرآن و نقش سازنده و اهداف بزرگ آن‌.

3. این سوره انسان‌ها را به طور کلی به دو دسته و گروه تقسیم می‌کند، یک گروه‌، نیکوکاران و صالحان و گروه دوم‌، گمراهان و مستکبران‌، سپس قسمت هایی از اعمال ،صفات و نشانه‌های آنان را توضیح می‌دهد، بعد عاقبت کار هر دو گروه را در دنیا و آخرت ترسیم می‌کند. 

4. در قسمتی دیگر از آیات این سوره‌، به این نکته اشاره شده که زمین و آسمان‌ها بدون تکیه‌گاه و بدون ستون و با پایه‌های نامرئی در میان فضا معلق هستند، این واقعیت در آیه 10 این سوره آمده که از یک راز بزرگ علمی‌، یعنی نیروی جاذبه‌، پرده برداشته و یکی از جنبه‌ها و ابعاد اعجاز و معجزات قرآن به شمار می‌رود.

5. در قسمتی دیگر از این سوره به موعظه‌ها و نصیحت‌های آموزنده و حکمت‌آمیز حضرت لقمان نسبت به فرزندش که در ضمن آیه 12 تا 19، سخنان حکیمانه و مهم و آموزنده‌ای از زبان آن دانشمند حکیم آمده است‌.

6. حقوق والدین و لزوم اطاعت از فرمان آنان و خدمت و حفظ حرمت آن‌ها و رعایت حدود شرعی و حقوق پدر و مادر قسمتی دیگر از این سوره می‌باشد.

7. در بخشی دیگر از سوره لقمان‌، درباره وسعت و بزرگی جهان خلقت و آفرینش که بی‌نهایت گسترده و بزرگ می‌باشد و نیز درباره اسرار و پدیده‌های شگفت‌انگیز که غیر قابل شمارش هستند و همچنین درباره کتاب بزرگ هستی که با قلم پر قدرت خداوند متعال نگاشته شده و صفحات آن بی‌شمار و در هر ورقش معرفت کردگار و در هر سطرش کلمات بی‌شمار به چشم می‌خورد، سخن گفته شده است‌.

برگ درختان سبز در نظر هوشیارهر ورقش دفتری است‌، معرفت کردگار

8. در قسمتی دیگر از این سوره آیات و نشانه‌های توحید، خداشناسی‌، قدرت و عظمت و بزرگی خداوند متعال‌، دلایل و برهان‌های وجود خداوند، بیان شده است‌.

9. در بخش دیگری از سوره مذکور به یک نکته اشاره شده که انسان تا گرفتار دام مصیبت و بلاست‌، عاجز و درمانده‌، روی نیاز به سوی خدا می‌کند و تمام امیدش به او است‌؛ ولی همین که رهایی یافت‌، خدا و لطف او را به دست فراموشی می‌سپارد و به نا شکری و نا فرمانی می‌پردازد.

10. در بخشی دیگر از این سوره خداوند متعال برخی از صحنه‌ها، اموال و اوضاع وحشت‌انگیز روز قیامت را بیان می‌کند که انسان در این دنیای فانی و زودگذر از آن صحنه‌ها و اوضاع غافل است‌.

11. در قسمت پایانی سوره‌، به پنج علم از علوم که اختصاص به خداوند متعال دارند و غیر از او کسی از آن اطلاع ندارد اشاره می‌شود که آن‌ها عبارتند از: زمانی برپایی روز قیامت‌، نزول باران و تعداد قطرات و آثار و خصوصیات آن‌، آن‌چه در رحم مادران قرار دارد؛ فردا چه سرنوشتی در انتظار انسان است‌؛ انسان در کجا و چگونه خواهد مرد.(ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 17 ،ص 5 ـ 6، دارالکتب الاسلامیه‌، تهران ، برنامه رایانه‌ای صراط، تهیه شده توسط مرکز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم‌.)

از نکات یاد شده معلوم می‌شود غرض از این سوره دعوت به توحید و ایمان به معاد و عمل به احکام و دستورات دین است‌. پس این سوره نازل شد تا اصول عقاید و کلیات اسلام را بیان فرماید. همچنین آیاتی از این سوره درباره بعضی از مشرکین نازل شده‌، که مردم را از راه خدا و شنیدن قرآن منع می‌کردند. و این سوره در برابر گفته‌ها و داستانهای سر گرم کننده آنان‌، مقداری از داستان لقمان و مواعظش را آورده است‌.

(ترجمه المیزان‌، سیدمحمدباقر موسوی‌همدانی‌، ج 16، ص 328، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی‌؛.)

متن سوره لقمان

^{﴿ سورة لقمان - سورة ٣١ -   تعداد آیات ٣٤ ﴾}

^{بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم}

^{الم ﴿١﴾ تِلْکَ آیَاتُ الْکِتَابِ الْحَکِیمِ ﴿٢﴾ هُدًى وَرَحْمَةً لِلْمُحْسِنِینَ ﴿٣﴾ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ بِالآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ ﴿٤﴾ أُولَئِکَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿٥﴾ وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِینٌ ﴿٦﴾ وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِ آیَاتُنَا وَلَّى مُسْتَکْبِرًا کَأَنْ لَمْ یَسْمَعْهَا کَأَنَّ فِی أُذُنَیْهِ وَقْرًا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ ﴿٧﴾ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِیمِ ﴿٨﴾ خَالِدِینَ فِیهَا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ﴿٩﴾ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَى فِی الأرْضِ رَوَاسِیَ أَنْ تَمِیدَ بِکُمْ وَبَثَّ فِیهَا مِنْ کُلِّ دَابَّةٍ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا فِیهَا مِنْ کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ ﴿١٠﴾ هَذَا خَلْقُ اللَّهِ فَأَرُونِی مَاذَا خَلَقَ الَّذِینَ مِنْ دُونِهِ بَلِ الظَّالِمُونَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ ﴿١١﴾ وَلَقَدْ آتَیْنَا لُقْمَانَ الْحِکْمَةَ أَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ وَمَنْ یَشْکُرْ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ ﴿١٢﴾ وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لابْنِهِ وَهُوَ یَعِظُهُ یَا بُنَیَّ لا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ ﴿١٣﴾ وَوَصَّیْنَا الإنْسَانَ بِوَالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِی عَامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لِی وَلِوَالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصِیرُ ﴿١٤﴾ وَإِنْ جَاهَدَاکَ عَلى أَنْ تُشْرِکَ بِی مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِی الدُّنْیَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنَابَ إِلَیَّ ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿١٥﴾ یَا بُنَیَّ إِنَّهَا إِنْ تَکُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فِی صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّمَاوَاتِ أَوْ فِی الأرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ ﴿١٦﴾ یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الأمُورِ ﴿١٧﴾ وَلا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ وَلا تَمْشِ فِی الأرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ ﴿١٨﴾ وَاقْصِدْ فِی مَشْیِکَ وَاغْضُضْ مِنْ صَوْتِکَ إِنَّ أَنْکَرَ الأصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ ﴿١٩﴾ أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلا هُدًى وَلا کِتَابٍ مُنِیرٍ ﴿٢٠﴾ وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا وَجَدْنَا عَلَیْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ کَانَ الشَّیْطَانُ یَدْعُوهُمْ إِلَى عَذَابِ السَّعِیرِ ﴿٢١﴾ وَمَنْ یُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى وَإِلَى اللَّهِ عَاقِبَةُ الأمُورِ ﴿٢٢﴾ وَمَنْ کَفَرَ فَلا یَحْزُنْکَ کُفْرُهُ إِلَیْنَا مَرْجِعُهُمْ فَنُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿٢٣﴾ نُمَتِّعُهُمْ قَلِیلا ثُمَّ نَضْطَرُّهُمْ إِلَى عَذَابٍ غَلِیظٍ ﴿٢٤﴾ وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْلَمُونَ ﴿٢٥﴾ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ ﴿٢٦﴾ وَلَوْ أَنَّمَا فِی الأرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ وَالْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَا نَفِدَتْ کَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ﴿٢٧﴾ مَا خَلْقُکُمْ وَلا بَعْثُکُمْ إِلا کَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ ﴿٢٨﴾ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهَارِ وَیُولِجُ النَّهَارَ فِی اللَّیْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى وَأَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ ﴿٢٩﴾ ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِیُّ الْکَبِیرُ ﴿٣٠﴾ أَلَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِنِعْمَةِ اللَّهِ لِیُرِیَکُمْ مِنْ آیَاتِهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ ﴿٣١﴾ وَإِذَا غَشِیَهُمْ مَوْجٌ کَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمَا یَجْحَدُ بِآیَاتِنَا إِلا کُلُّ خَتَّارٍ کَفُورٍ ﴿٣٢﴾ یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ وَاخْشَوْا یَوْمًا لا یَجْزِی وَالِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَلا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَنْ وَالِدِهِ شَیْئًا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ ﴿٣٣﴾ إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَیُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَیَعْلَمُ مَا فِی الأرْحَامِ وَمَا تَدْرِی نَفْسٌ مَاذَا تَکْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ ﴿٣٤)}

معرفی سوره مبارکه لقمان

نام سوره	لقمان
معنی	لقمان حکیم
محل نزول	مکه
شماره سوره	۳۱
شروع در جزء	۲۱
تعداد آیه	۳۴
تعداد کلمه	۵۴۲
تعداد حروف	۲۱۱۰
نامهای دیگر	ندارد
علت نامگذاری	آیه 12 به بعد این سوره پند های لقمان حکیم به فرزندش را مطرح کرده است که یکی از شاهکار های هنری این سوره در ضمن 8 آیه می باشد که به طور زیبا و سبک جالبی اندرزهای لقمان را به تصویر کشیده است.
ترتیب سوره	به ترتیب جمع آوری، سی و یکمین سوره است و به ترتیب نزول، پنجاه و ششمین سوره است که بعد از سوره«صافات» و قبل از سوره «سبأ» نازل شده است.
داستان های سوره	لقمان حکیم و پند های او به فرزندش 15 تا 19.
فضیلت سوره	پیامبر اسلام(ص) فرمود: « هر کسی که سوره لقمان را بخواند در قیامت رفیق و دوست او است وبه عدد کسانی که کار نیک یا بد انجام دادند( به حکم امر به معروف و نهی از منکر در برابر آنها) ده حسنه به او داده می شود.»
اولین آیه	الم
آخرین آیه	إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَیُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَیَعْلَمُ مَا فِی الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِی نَفْسٌ مَّاذَا تَکْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ
محتوای سوره	عظمت قرآن و هدایت و رحمت بودن آن برای مؤمنان. نکوهش کسانی که در برابر آیات سرسختی و لجاجت نشان می دهند و با ایجاد سرگرمی های نا سالم، دیگران را از قرآن منحرف می کنند. نشانه های خدا در آفرینش آسمان و بر پا داشتن آن بدون ستون، آفرینش کوهها در زمین،جنبندگان مختلف، نزول باران وپرورش گیاهان. سخنان حکمت آمیز لقمان به فرزندش از جمله: توحید ومبارزه با شرک، توصیه به نیکی به پدر و مادر، نماز، امر به معروف و نهی از منکر، شکیبایی در برابر حوادث سخت، خوشرویی با مردم، تواضع و فروتنی و اعتدال در امور. دلایل توحید با سخن از تسخیر اسمان و زمین، نعمتهای فراوان پروردگار. نکوهش از منطق بت پرستانی که تنها بر اثر تقلید از نیاکان به گمراهی افتادند. عم گسترده و بی پایان خدا با ذکر مثال روشن. آیات آفاقی، توحید فطری وگرفتار شدن انسان در میان امواج بلا و روی دل به سوی خدا آوردن. صحنه تکان دهنده قیامت و زندگی پس از مرگ و هشدار به انسان که مغرور زندگی دنیا نشود و به فکر آن جهان باشد. علم غیب پروردگار و آگاهی او از همه چیز در ارتباط با انسان و.