ترجمه تفسیر المیزان جلد 16 صفحه 349

شاهد این معنا اضافه شدن خلق و بعث به ضمیر جمع مخاطب (کم - شما) مى باشد، که منظور از آن ، همه مردم است ، و آنگاه تشبیه همه به یک نفر است ، و معنایش این است که : خلقت همه شما مردم با همه کثرتى که دارید، و همچنین بعث شما، مانند خلق و بعث یک نفر است ، و شما با همه بسیاریتان با یک نفر مساوى هستید، براى اینکه اگر فرض ‍ شود که بعث همه شما و پاداش و کیفر دادن به اعمال همه شما دشوار باشد، لابد به خاطر جهل دشوار مى شود، یعنى از آنجایى که هر یک نفر از شما هزاران کار نیک و بد دارد، این کارها با هم مخلوط و مشتبه مى شود، و خدا نمى داند کدام کار از کدام یک از شما است . و لیکن بعد از آنکه ثابت شد که خدا جاهل نیست ، چون شنواى اقوال و بیناى اعمال شماست ، و به عبارتى دیگر هر چه از شما سر بزند در برابر او، و زیر نظر او سر مى زند، پس دیگر مخلوط و مشتبه شدن اعمال شما براى او فرضى است محال
اعتراض به آینه شریفه و پاسخ به آن
با این بیان جواب اعتراضى که به آیه شده ، داده مى شود. اعتراض این است که مناسب با تعلیل براى یکسان بودن بعث یک نفر و یک میلیون نفر به (سمیع و بصیر) نیست ، بلکه مناسب براى چنین تعلیلى این است که بفرماید: «ان الله على کل شى ء قدیر«، و یا «ان الله قوى عزیز« و یا امثال آن ، چون قدرت و قوت و عزت و امثال آن با خلقت و بعث ارتباط دارد، نه با «سمیع « و «بصیر« بودن
جوابش این شد که آیه شریفه در مقام پاسخ به اعتراض و اشکالى است که در ذهن مشرکین بود، و آن این است که هزارها عمل از میلیونها نفوس ‍ چطور ضبط مى شود، و مخلوط و مشتبه نمى گردد، تا جزاء داده شود. پس اشکال متوجه جمله «فننبئهم بما عملوا« در سه آیه قبل است ، که آیه مورد بحث از آن جواب مى دهد به اینکه چطور گفتارها و کردارهاى میلیونها نفوس بر او مشتبه مى شود، با اینکه هر کس هر چه مى کند زیر نظر و مشاهده او مى کند، و هیچ گفتار و کردارى از نظر او پوشیده نیست
در سه آیه قبل که مى فرمود: «فننبئهم بما عملوا« دنباله اش فرمود: «ان الله علیم بذات الصدور« یعنى چون خدا داناست به آنچه که در دلهاست ، و معلوم است که بنابراین تعلیل ملاک در جزاء خوبى و بدى دلهاست ، همچنان که آیه «و ان تبدوا ما فى انفسکم او تخفوه یحاسبکم به الله « همین معنا را مى رساند